Vlaanderen wapent zich tegen explosies meststofopslag

Vlaanderen is bezorgd over de grootschalige opslag van nitraatmeststoffen en gaat zich extra wapenen om grootschalige rampen met ontploffend ammoniumnitraat, zoals in North Carolina (2022), Beiroet (2020), Tianjin (2015) en Texas (2013), te voorkomen. “In Vlaanderen ligt veel meer dan 425 miljoen kilogram ammoniumnitraat opgeslagen. Een exact overzicht bestaat echter niet. Er is geen reden tot ongerustheid, maar ons veiligheidsbeleid kritisch evalueren is nooit onverstandig. We moeten geen onnodige risico’s nemen en leren van de rampen in het buitenland”, zegt Vlaams volksvertegenwoordiger Andy Pieters (N-VA). 

Ammoniumnitraat (NH₄NO₃) is een veel geproduceerde chemische stof met verschillende toepassingen. In eerste instantie werd ammoniumnitraat gebruikt als explosief, onder meer in de mijnbouw, en sinds 1900 ook als onderdeel van kunstmest voor de landbouw. In die laatste toepassing is het bijzonder populair, omdat het een goede bron is van stikstof en goedkoop kan geproduceerd worden. Ammoniumnitraat ziet eruit als witte korrels of bolletjes en wordt opgeslagen in grote silo's of in zakken. Heel hoge temperaturen veroorzaken een snelle ontbinding van het ammoniumnitraat in explosieve gassen. Het risico vergroot als er brandbare stoffen in de omgeving zijn, zoals magnesium of olie.

Pieters wees Vlaams minister van Omgeving Jo Brouns op de risico’s van nitraatmeststoffen in Vlaanderen naar aanleiding van internationale rampen waarbij ammoniumnitraat betrokken was, zoals in North Carolina (2022), Beiroet (2020), Tianjin (2015) en Texas (2013). Het Departement Omgeving lanceert daarom een onderzoek dat wil achterhalen welke omstandigheden leiden tot grootschalige incidenten, welke veiligheidsmaatregelen moeten genomen worden, welke van deze veiligheidsmaatregelen al beschreven zijn in regelgeving en best practices, en welke veiligheidsmaatregelen mogelijk ontbreken. 

Om op die vragen te kunnen antwoorden, is het belangrijk te weten welke vormen of varianten van nitraatmeststoffen in Vlaanderen aanwezig kunnen zijn en hoe die producten worden opgeslagen en vervoerd. Volgens Brouns is in Vlaanderen enkel kennis van de zogenaamde Seveso-inrichtingen, waar op een twintigtal locaties grote hoeveelheden ammoniumnitraat vergund:
- 195.000.000 kg ammoniumnitraat dat kan ontleden,
- 129.000.000 kg van meststofkwaliteit,
- 70.500.000 kg technisch zuiver ammoniumnitraat,
- 36.875.000 kg  ‘off-specs’ materiaal.

“Daarnaast is volgens  het KB van 3 september 1958 houdende reglementering van het vervoer, de berging en de verkoop van ammoniumnitraat en mengsels, het bezit van hoeveelheden van meer dan 20 kg technisch zuiver ammoniumnitraat slechts mits toelating mogelijk”, klinkt het. De administratie heeft momenteel echter geen zicht op welke hoeveelheden ammoniumnitraat daaromtrent op dit moment toegelaten zijn.

“Er is geen reden tot ongerustheid, maar dit zijn geen kleine hoeveelheden. In totaal gaat het om veel meer dan 425 miljoen kilogram ammoniumnitraat. We mogen onszelf niet wijsmaken dat incidenten hier niet kunnen gebeuren. Ik ben tevreden dat er nu een diepgaand onderzoek loopt om alle risico’s en veiligheidsmaatregelen in kaart te brengen en dat het beleid daar naar zal handelen”, zegt Pieters.

De voorbije jaren bewezen helaas hoe groot de impact van incidenten met ammoniumnitraat kan zijn. De explosie in Beiroet (2020) legde een halve stad in puin en veroorzaakte meer dan 200 doden. In Tianjin (2015) leidde een industrieel ongeval tot een enorme explosie met tientallen slachtoffers. Ook in de Verenigde Staten vielen doden en enorme schade bij een explosie in West-Texas (2013) en nog recenter, in 2022, brak in Winston-Salem (North Carolina) een grote brand uit in een meststoffendepot, waarbij een volledige evacuatie van de omgeving nodig was uit vrees voor een catastrofale ontploffing. Deze rampen tonen aan dat zelfs in landen met hoge veiligheidsstandaarden het risico niet denkbeeldig is.

Het onderzoek van het Departement Omgeving moet juist bijdragen om makkelijker overlap en verschil tussen vergunde, toegelaten en aanwezige hoeveelheden van verschillende categorieën nitraatmeststoffen in kaart te kunnen brengen. Onder meer:

welke types nitraatmeststoffen wereldwijd bestaan en welke risico’s ze inhouden,

welke veiligheidsmaatregelen internationaal gelden,

hoe de Vlaamse situatie zich verhoudt tot de internationale standaarden,

en waar onze regelgeving mogelijk tekortschiet.

Voor de periode 2014-2025 meldt de Vlaamse Handhavingsdienst geen incidenten met nitraatmeststoffen in Vlaanderen. Dat is een goede zaak, benadrukt Pieters: “Geen incidenten betekent niet dat het risico onbestaande is. Veiligheidsbeleid mag nooit wachten op een ramp.”

Minister Brouns bevestigde ook dat er in afwachting van het resultaat van het onderzoek een nieuw inspectie-instrument voor ammoniumnitraat is ontwikkeld (versie maart 2025) om bedrijven te begeleiden bij een veilige opslag.

Op 29 april 1942 gebeurde ook in de fabriek Produit Chimique van Tessenderlo Chemie een incident. Het ging om een enorme ontploffing van ammoniumnitraat die het leven kostte aan 190 mensen, er vielen ook 900 gewonden. “Wij blijven dit dossier dan ook opvolgen. Zonder paniekzaaierij, maar voorkomen is beter dan genezen. Veiligheid is altijd een kerntaak” besluit Pieters.