Zorgwekkende stof GenX meer dan 170 keer gemeten in ons water

De voorbije drie jaar heeft de Vlaamse overheid de zorgwekkende stof GenX maar liefst 169 keer gemeten in het Vlaamse oppervlaktewater en 4 keer in drinkwater. Dat blijkt uit meetgegevens die Vlaams volksvertegenwoordiger Andy Pieters (N-VA) kon verkrijgen van bevoegd minister Jo Brouns. GenX veroorzaakt vergelijkbare gezondheidseffecten als stoffen uit de PFAS-familie. Hoewel de Europese drinkwaternormen vanaf 2026 op dit moment al behaald worden, is het cruciaal dat Brouns het actieplan Zeer Zorgwekkende Stoffen van zijn voorganger op het terrein effectief uitvoert en op Europees niveau pleit voor een sterk uitfaseringsbeleid rond zorgwekkende stoffen.

GenX is een technologie die wordt gebruikt om coatings (fluorpolymeren) te maken. Sinds een tiental jaar wordt de GenX-technologie gebruikt als vervanging van PFOA uit de PFAS-groep. Maar, wetenschappers waarschuwen voor grootste terughoudendheid rond stof en verwachten vergelijkbare gezondheidseffecten als stoffen uit de PFAS-familie.

Uit meetgegevens van 2022 tot 2025 blijkt dat GenX 169 keer in oppervlakte water gemeten werd en 4 keer in drinkwater. Voor drinkwater gaat het enkel om het Farys-bedieningsgebied. Voor oppervlaktewater zijn de detecties gespreid over gans Vlaanderen.

Wat drinkwater aan de kraan betreft, gelden er vanaf 12 januari 2026 de normen opgenomen in het Vlaamse drinkwaterbesluit. Hierbij maken de stoffen PFOA, PFDA en PFNA deel uit van de norm voor ‘Som PFAS’, en van de Vlaamse norm ‘Totaal PFAS’. Deze laatste norm bevat ook GenX. De parameter ‘PFAS totaal’ is een eigen Vlaamse parameter. De drinkwaternormen die geldig zijn vanaf 12 januari 2026 worden reeds gehaald. Een specifieke GenX-norm is er in Vlaanderen niet.

Het Nederlandse RIVM heeft in 2016 een indicatieve richtwaarde afgeleid GenX in drinkwater. Deze waarde ligt op 150 nanogram per liter water. Bij het bepalen van deze waarde heeft het RIVM gekeken naar de dagelijkse toelaatbare inname van de GenX stoffen bij levenslange inname via drinkwater. Er wordt hierbij ook rekening gehouden met inname via andere routes, zoals lucht. Bij een concentratie van 150 nanogram per liter drinkwater zijn er geen negatieve gevolgen voor de gezondheid te verwachten.

De hoogste concentraties gemeenten in Vlaanderen waren in oppervlaktewater 15.000 nanogram per liter, 100 keer hoger dan de Nederlandse advieswaarde, weliswaar voor drinkwater. De hoogste concentratie in Vlaams drinkwater is 20 nanogram per liter, voldoende onder die drinkwaternorm. Wat oppervlaktewater betreft, zijn er voor GenX, PFOA, PFNA en PFDA in Vlaanderen nog geen milieukwaliteitsnormen in afwachting van een Europees kader. 

Aangezien de PFAS als groep moeten beschouwd worden, wil dat concreet zeggen dat elke lozing van een individuele PFAS in een concentratie hoger dan deze van het ontvangende oppervlaktewater zal leiden tot een druk die de draagkracht van het aquatische ecosysteem overschrijdt en de facto een achteruitgang van de toestand zal teweegbrengen. “Uitfasering of vergaande zuivering dringt zich dan ook op voor deze stoffen. Daarom voorziet het Actieplan Zeer Zorgwekkend Stoffen in extra metingen, uitbreiding van de meetmethodes met extra componenten, extra handhavingsinitiatieven, bijstelling van bestaande vergunningen voor PFAS en de aanpak van niet vergunde lozingen. Het is belangrijk dat minister Brouns die zaken ook in de realiteit waarmaakt. Ook het sectorfonds waarmee we producenten kunnen laten meebetalen voor de aanpak van de vervuiling, is een van zijn belangrijke opdrachten”, aldus Pieters.

Het Europees Agentschap voor chemische stoffen (ECHA) besloot in 2019 GenX op een lijst met zeer zorgwekkende stoffen te zetten. Onder meer Chemours ging tegen deze beslissing in beroep, maar haalde bakzeil. De Europese Unie is op dit moment bezig met een algeheel verbod op PFAS, al duurt dat proces al erg lang. “Vlaanderen is grote voorstander van die uitfasering, maar het mag allemaal wat sneller gaan als het van ons afhangt. We rekenen op minister Brouns om dit aan te kaarten op Europees niveau”, besluit Pieters.